مجموعه های زنده تاریخی یزد

مجموعه های زنده تاریخی یزد

یزدفردا "علی آبادی :در سراسر استان یزد مجموعه های به هم پیوسته ای را خواهیم یافت که در روزگار خود مراکز مهم اقتصادی و اجتماعی آن منطقه بوده اند و تعدادی از این مجموعه های هنوز هم با قدرت در نقش مجموعه های پویا در جامعه بزرگ شهری حاظر بوده و روز به روز درایت پیشینیان را به رخ می کشند

مجموعه خان

اين مجموعه در "ميدان خان" شهريزد قرار دارد و شامل مدرسه، بازار و حمام است. اين ميدان وسيع و خوش طرح از مکان هاي زيبا و يکي از آثار "محمد تقي خان بافقي (متوفي در سال 1213 هـ. ق) است. ميدان خان با مغازه هاي اطراف خود راهي به بازار و مسجد ريگ دارد. مدرسه شفيعيه در زاويه شمال شرقي آن قرار دارد.

مدرسه: مدرسه خان در بازارچه "پنجه علي" شهرستان يزد قرار دارد. باني مدرسه "محمد تقي خان بن ميرزا محمد باقر بافقي" معروف به "خان بزرگ" است. اين بنا مربوط به دوران زنديه است و در رديف حوزه هاي علميه يزد به شمار مي رود. وصف اين مدرسه در کتاب "جامع جعفري" آمده است.

حمام: اين حمام که به "گرمخانه نور" نيز شهرت دارد، در سال 1212 هـ. ق در کنار "مجموعه خان" شهرستان يزد بنا شد. حمام خان نيز از جمله تاسيسات "محمد تقي خان بافقي" حاکم يزد است. از تزيينات اين حمام، مي توان به نقاشي هاي قسمت شاه نشين آن اشاره کرد. مساحت حمام خان 1170 متر مربع و زيربناي آن نه صد متر مربع است. اين حمام به گاوروتون شاه نشين، خزينه و ... مجهز بود. حمام خان امروزه به چاپخانه سنتي تبديل شده است.

مجموعه سرحوض

مجموعه سرحوض شامل آب انبار و مسجد، در روستاي "عزآباد" شهرستان صدوق قرار دارد.

آب انبار: آب انبار سرحوض داراي سردري از اندود کاهگل ظريف با کاربندي گچي و راهروي ورودي آجري است. يک رديف شبکه آجري کوتاه پس از شرفي بام در پيشاني بنا به چشم مي خورد. چهار بادگير ساده اطراف خزينه آب انبار را احاطه کرده است.

مسجد: اين مسجد بناي کوچکي است که بر بام آب انبار سرحوض بنا شده و داراي بادگير نسبتاً بلندي است. اين مسجد در دو قسمت بنا شده و بادگير، بين اين دو قسمت قرار دار. قسمت خلفي حکم گرمخانه را براي مسجد داشته است. در گذشته با توجه به جمعيت اندک روستا، گرمخانه جوابگوي نمازگزاران در زمستان بود. همچنين حوضي بزرگ در جلوي پله هاي ورودي مسجد قرار داشت و به همين مناسبت نام آن به مسجد و آب انبار سر حوض معروف شده است.

مجموعه ناظم التجار

عمارت ناظم يا حسينيه ناظم التجار در محله قديمي "گازرگاه" شهر يزد قرار دارد و از شرق با باغ ناظم و حمام گلشن و از غرب با خانه ناظم مرتبط است. بنيانگذار اين عمارت "حاج محمد صادق ناظم التجار تهراني" است و قدمت آن به حدود سال هاي 1290 تا 1299 (اواخر قرن سيزدهم هـ. ق) مي رسد.

از ويژگي هاي بارز اين حسينيه، ديوارهاي بلند و کتيبه هاي خوشنويسي و نقاشي شده آن است. اين کتبيه ها با رنگ طلايي و ترکيب بند معروف "محتشم کاشاني" مزين شده است. حسينيه داراي قسمت همکف و زيرزمين است. در مکاني که امروزه منبر در آن قرار دارد، يک پنج دري وجود داشت. يکي از درها به منزل ناظم و نوه او منتهي مي شد. ورودي آقايان از در کوچکي بود که امروزه اثري از آن باقي نيست و ورودي بانوان از کوچه پشت حسينيه صورت مي گرفت. در انتهاي حسينيه حياطي وجود دارد که آشپز خانه و محل قرار گرفتن ديگ ها بود.

حمام بزرگ گازرگاه، آشپزخانه، اقامتگاه مسافرين، قنات و پاياب و ساير آثار تاريخي اطراف به صورت زيبا و هماهنگ هنوز هم به عنوان يک مجموعه تاريخي استوار، برجاي مانده است.

مجموعه (خانقاه) بيدا خويد

در روستاي کوچک "بيداخويد" از توابع شهرستان تفت، مجموعه اي ارزشمند شامل مسجد جامع، حمام، بقعه، چله خانه و حسينيه وجود دارد. اين محل مدفن "شيخ علي بليمان بيداخويدي" (متوفي به سال 781 هـ. ق) است. محراب نفيس و کتيبه موجود در آن که به خط بسيار زيباي ثلث و از کاشي معرق است، آيات قرآني و چندين سنگ قبر با ازاره هاي مرمرين خوش نقش و تراش، از جمله تزيينات اين مجموعه است. گچبري هاي چله خانه آن نيز، از نمونه کارهاي کم نظير در سطح استان است.

مجموعه سلطان بندرآباد (خانقاه بندرآباد)

مجموعه سلطان بندرآباد در منطقه رستاق شهرستان صدوق، يک مجموعه کم نظير از طاق و تويزه هاي ساخته شده با خشت و گل است. اين مجموعه که به مرور زمان در زير ريگ هاي روان کويري مدفون شده بود، به همت سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران از زير خاک بيرون آورده شد. عمده ترين عناصر اين مجموعه عبارتنداز: خانقاه، مسجد جامع، حسينيه، آب انبار، برج حفاظتي و مقبره که مدفن عده اي از مشايخ سلسله "دادايي" است.

سنگ قبرهاي اين مجموعه به لحاظ هنر طراحي، خوشنويسي و حجاري بسيار ارزشمندند. در تزيينات اين بنا از کاشي هاي شش گوش فيروزه اي به صورت ازاره استفاده شده و در پاره اي موارد نقش هاي اسليمي به صورت معرق به زيبايي آن ها افزوده است.

در مسجد جامع اين مجموعه، منبري از کاشي معرق با نقش هاي گره، اسليمي و خط ثلث وجود دارد که از نظر هنري، شبيه آن را در هيچ کجاي استان نمي توان ديد